Un día, alá polo principio dos anos sesenta, cheguei á casa de Ramón Piñeiro en Santiago para facerlle unha visita. Cando xa pasara á pequena biblioteca onde recibía os amigos, sorprendeume que unha persoa tan cortés e amable como el non me presentara a un señor que estaba no mesmo cuarto, un pouco alonxado da mesa camilla, sentado nun banqueto de madeira e escoitando música. O caso é que Piñeiro e mais eu nos puxemos a falar e, ó pouco tempo, aquel home da esquina dixo en voz alta, de repente, como un trallazo: “¡Beethoven, si señor, Beethoven!” Aínda que me pareceu un berro algo raro, non lle din máis importancia.

Seguimos a nosa conversa, pero uns minutos despois escoitouse de novo unha frase dita en voz alta, como a anterior, pero desta vez completamente absurda: “¡El Consejo Económico y Sindical, sí señor!”. Eu non puiden evitar un sorriso, que Piñeiro compartiu, mentres me explicaba en voz baixa: “É Ánxel Fole”. Aclarado o misterio, dediqueime a observar o escritor, a quen eu lera con moito interese pouco despois de chegar a Santiago e a quen admiraba como narrador.

Era un home mal vestido, afeitado a cachos, coas puntas do colo da camisa disparadas en varias direccións e as lapelas da chaqueta cheas de cinsa do cigarro, que sacudía sobre elas con naturalidade, como se fosen un cinseiro. A pesar de todo, pareceume elegante, cun porte distinguido, como de gran señor. Mentres tanto, el seguía alleo á nosa presencia, dicindo de cando en vez frases como as anteriores, que acompañaba cun xesto que consistía en furar o aire cara arriba co dedo índice da man dereita, como se fose un birbiquí.

Aquel día, como tantas outras veces, Ramón Piñeiro tivo a amabilidade de invitarme a comer, cousa que me agradou porque pensei que me ía permitir coñecer a Fole quizais de outra maneira, non só como un señor raro que dicía frases extravagantes sentado nunha esquina. Pouco antes de acomodarnos na mesa, Ramón fixo as presentacións. Fole deume a man, levantou unha perna cara atrás e dixo “¡Casares Quiroga, si señor!”. Logo engadiu: “Ven un cheiro bárbaro da cociña”.

Xa sentados no comedor, Fole púxose a falar de Ante Palevic, o líder croata que colaborou cos alemáns e os italianos durante a Segunda Guerra Mundial e que creou o grupo terrorista dos Ustachis. Sorprendeume o moito que sabía do asunto, o interese que nel espertaba e a mestría con que narraba sucesos, describía personaxes ou facía fermosas reflexións de tipo político e moral. Por veces, Fole introducía no relato algunha expresión absurda, pero de seguida collía de novo o fío.

Aquel día marchei da casa de Piñeiro convencido de que acababa de coñecer a un ser humano diferente, orixinal e curioso, dono dunha forte personalidade espiritual. Pareceume un home bondadoso, cunha inocencia que se lle transparentaba na cor azul dos ollos, inxenuo, pero dotado dunha grande intelixencia. Desde entón, tiven o propósito de recoller unha parte daquela riqueza humana, antes de que se perdese, nun libro de conversas. Fíxeno en Lugo, na súa casa, moitos anos despois. Confeso que pasei uns días bárbaros, para dicilo cunha palabra que Fole utilizaba con rotundidade expresiva dun escritor distinto dos demais.

(Do libro Ánxel Fole “¡Sí señor!”, de Tonina Gay Parga, editado por Citania de Publicacións)