Obra
Antón Avilés de Taramancos - 2003
VIDA | OBRA | CRONOLOXÍA | LETRA, PALABRA E IMAXE | SOBRE AVILÉS DE TARAMANCOS
Antón Avilés de Taramancos foi, sobre todo e por riba de todo, poeta. A súa creación obtivo importantes recoñecementos a nivel nacional e galego, o que solapou o resto da súa producción que, en menor escala, se nutre tamén de textos narrativos desde epístolas ata ensaios, pasando por artigos, traduccións e un texto teatral que non se chegou a editar.
.- POESÍA.-
“Poeta de verso fresco e cristalino, épico e elexíaco, Avilés de Taramancos constrúe unha poesía poderosísima, grandiosa e coral. O amor, a ira nacionalista, a nostalxia imposible do home de dous mundos, flúe cunha forza arrebatadora nos poemas dun home rabiosamente vital que amou sen mesura a vida, a patria, a liberdade, a materia”. Con estas palabras descríbese a obra de Avilés de Taramancos na publicación Longa noite de pedra: editada por Ophiusa, e recollendo o título da obra de Celso Emilio Ferreiro, compílase ós poetas de posguerra en Galicia entre os que Antón Avilés ocupa un lugar privilexiado.
Avilés de Taramancos edita o seu primeiro libro en 1955 con "As moradas do vento", á que seguiu "A frauta i o gargamelo" (1959) e Pequeno canto (tamén de 1959), polo que obtivo un accésit no premio da colección Brais Pinto. Ambas escritas durante a súa estancia en A Coruña e Ferrol onde pasou seis anos antes de emigrar a Colombia.
Durante o tempo que pasou en América só mantivo esporádicos contactos co mundo literario galego a través da correspondencia con Salvador García-Bodaño que en 1971 fixo publicar algúns dos seus novos poemas na revista “Grial”, ou da aparición en “La Voz de Galicia” do poema “Pranto por Urbano Lugrís” escrito en memoria do seu amigo pintor que faleceu en 1974. En 1963 escribe a primeira parte de Os poemas de ausencia.
Xa volto a Galicia publica en 1982 O tempo no espello, onde incluiu –ademáis dos dous primeiros libros, os titulados Poemas a Fina Barrios (1959), Poemas soltos a Maricarme Pereira (1961) e Poemas da ausencia (1961-1981).
En 1985 sae á luz Cantos Caucanos, en tanto que en 1989 publícase As torres no ar, e xa póstumo edítase Última fuxida a Harar.
a. Primeiro amor, primeira morte, de O tempo no espello (1982)
b. Chachahuí, de Cantos caucanos (1985)
c. Poema de As torres no ar (1989)
d. A espada florescida, de As torres no ar (1989)
e. Primeiro canto, de Cantos caucanos (1985)
f. Crónica de Bernaldo Fros, de Cantos caucanos (1985)
g. Poema, de A última fuxida a Harar (1992)
h. Sofía, de O tempo no espello (1982)
i. Poema, de A frauta i o garamelo (1959)
.- NARRATIVA-
O tempo de emigración serviría tamén para que Avilés de Taramancos fixese algunhas incursións noutros xéneros literarios. Ademáis da poesía, desenvolveu o epistolar a través da súa correspondencia. Nas súas cartas reflexiona sobre a vida, a xuventude, o sufrimento e os soños envoltos, unhas veces en saudade e desacougo, e outras chegan cargadas de esperanza e ilusión.
Pero Antón Avilés tamén practicou como traductor, ensaísta, narrador e articulista, o que mantivo ó seu regreso a Galicia nos anos 80, colaborando en revistas galegas como Grial, Dorna ou Luzes de Galiza.
Nova crónica das Indias é o único libro de relatos de Antón Avilés de Taramancos que se publicou, en 1989, coincidindo coa edición do libro de poesías As torres no ar.
Cómpre mencionar tamén un texto teatral escrito en 1983 para os escolares de Serra de Outes baixo o título de Tres capitáns dos tempos idos, e que permaneceu inédito ata 2003, en tanto que unha recopilación dos seus ensaios atópase en Obra viva, editada en 1992, o ano do seu pasamento, complementando ós libros de poemas editados tamén de xeito póstumo.
A xeito de resumen, a obra de Antón Avilés de Taramancos pódese estructurar en:
OBRA POÉTICA.- Destacan tres períodos:
* 1. Antes do exilio (etapa en A Coruña e Ferrol).- entre 1953 e 1959 o autor publica:
• As moradías do vento (1955)
• A flauta i o garamelo (1959)
• Pequeno canto (1959)
* 2. Emigración (estadía en Colombia).- de 1962 a 1980, a súa creación poética pasa por:
• Poemas de ausencia (1963 e 1969)
• 10 poemas publicados en “Grial” (1971)
* 3. Regreso a Galicia.- de 1980 ata o seu falecemento en 1992, publica:
• O tempo no espello (1982)
• Cantos caucanos (1985)
• As torres no ar (1989)
* 4. Obra póstuma.- logo do seu pasamento en 1992 edítanse:
• Antoloxía poética (1992)
• Última fuxida a Harar (1992)
OBRA NARRATIVA.- Cómpre mencionar:
1. Epístolas, ensaios, traduccións e artigos que escribe, tanto na súa época de emigrante en Colombia, como ó seu regreso a Galicia..
2. Nova crónica das Indias: relatos publicados en 1989
3. Obra viva: recopilación de ensaios, artigos, conferencias, discursos e intervencións públicas do poeta, editada en 1992 como obra póstuma.
4. Tres capitáns de tempos idos: texto teatral datado en 1983 e publicado en 2003.
A Fina Bárrios, como epílogo do meu libro “Pequeno Canto” (1959)
Todo canto eu amei perdéuseme contigo:
a luz clara e vibrante da miña xuventude,
os bosques entrañables perfeitos de quietude
onde o vento vivía con un lecer antigo.
Entón era o silencio o meu mellor amigo,
era eu namorado de todo canto vía
vivir era unha leda, fermosa moradía
onde o mencer entraba recendendo a prantigo.
De súpeto viñeches con esa lonxanía,
caraveliño feble en terra ventureira
e eu abrín outra nova fiestra para o día.
E todo canto amei foi unha lumieira,
foi a fouce tan íntima que de cote se afía
para ceifar dun pulo brutal a primaveira.
(1960)
De O tempo no espello (1982)
De Cantos caucanos (1985))
Ter unha casa en Chachahuí sobre do cume
do Cúndur-Cúndur que os incas bautizaron
polas grandes aves míticas. Ter unha casa en Chachahuí
e ver no fondo do precipício o Putamaio
brincar como un regueiro pequeniño.
Ter unha casa en Chachahuí
e escoitar á noitiña o zunido dos vagalumes,
dos cocuios, o canto do turpial
e o míar estremecedor do puma negro.
Ter unha casa en Chachahuí,
esquecerse do tempo, estar ao pé dun deus antigo
amigo do sol.
Ter unha casa en Chachahuí.
Abaixo, no camiño de Ipiales, na estrada do Ecuador
brillan as flores ventureiras.
Pero as estrelas son máis grandes.
Ter unha casa en Chachahuí.
De Cantos caucanos (1985)
Na outra banda do mar constrúen o navío:
o martelar dos calafates resoa na mañá, e o saben
que están a construir a torre de cristal da miña infancia.
Non saben que cada peza, cada caderna maxistral
é unha peza do meu ser. Non saben
que no interior da quilla está a médula mesma
da miña espiña dorsal; que no galipote a quencer
está o perfume máxico da vida.
Que cando no remate ergan a vela, e a enxárcia
tremole vagarosamente no ar
será o meu corazón quen sinta o vento,
será o meu corazón.
De As torres no ar (1989)
O sangue antigo que correu nos mares
verque a súa inocéncia na palavra:
Floresce a espada
converte-se o aceiro en voza aberta
no confín e no mato. A sementeira
colonial dá agora
ese froito de luz nun lábio inmenso
e din beixo e amor na nosa fala
devolvendo en carícia tanto ferro.
Entón eu digo Guanabara e sinto
un arrecendo de xasmin silvestre
unha auga fresca que me encelma a língua;
e digo Moçambique ou Tomor-Leste
e unha pel doce que me sabe e nébodas
escuras e lonxanas
vai-me invadindo o paladar. A verba
rompe o barro de Buño
e derrama no mar esa ambrosia
que alguén recolle en cántaros de xade
De As torres no ar (1989)
I
Era o clamor universal:
gorxeaban os astros o seu canto,
e o río inmenso
esfarrapaba a vaxina froital do mundo
no ámbito do Cauca.
Un deus sinxelo apacentaba os aerolitos
ao pé das criaturas inocentes
-branco corazón de guanábana-.
II
Vén na doce cantiga da torcaza
todo o amor a me subir na illarga:
e bico os dous peitiños de María
como poidera un temporal, acaso,
bicar a flor.
Cómo ergo o meu estandarte de brétema
-a memoria é un can tan triste,
tan triste-.
Cómo ergo, digo, o meu estandarte de sol
e nos outeiros brúa o meu corazón,
o meu corazón
que un día afiaron afervoadamente
pola beira do mar.
E en Guacarí bebe-se o sal do mango biche
en Guacarí.
Pero de súpeto o paxaro prismacolor
ouvea como unha torre solitaria
e quixera estender o sangue ao vento
nas caneiras do Cauca.
III
Necesito tanta fermosura
coma un día calquera en Popaián
-pero xa ninguén ceiba
os poldros a voar
como antigamente-.
E vou derramando a miña arxila,
o vello barro occidental
na agra aberta de Palmira
no límite do tempo.
Aí como amo a Tulúa
onde os cóndores
esfollaron un día margaridas.
E amo o sancocho, miña nai,
e amo os trapiches
coa ternura elemental do tigre.
IV
Non hai regreso, avoa,
nunca
regresa o mesmo home
ao mesmo sitio.
O lobo do deserto
perdeu a túa voz,
e a auga clara da túa man
non apaga a saudade revertida.
Todos os rumbos, todos os navíos
levan-me ao grande río a renacer:
No ámbito do Cauca.
De Cantos caucanos (1985)
I
“Quand’eu soby nas torres sobre lo mar”:
a nave branca, a nave
onde o meu corazón soía cantar…
Deixaramos o porto de Os
o país etéreo onde Ulises Fingal tecera un soño
de fragatas errantes, de afogados
nídios no seu clamor como coitelos
relocindo na noite.
Deixaramos o porto de Os. a alta proa
collía rumbo ás illas.
Aínda o viño era dóce nos beizos,
e o pavillón do amor ía encravado
na metade do peito.
Cara o leste
a luz do mar reverdecía os anos. Cara o leste
adentrámono-nos no infindo do mar.
¡O navío no vento era tan leve!
A terça noite era de mar brunida,
cantaban as madréporas, cantaban
e un xílgaro invisíbel bramía no bauprés.
(A sirea peitea os seus gadellos irtos
e a súa caveira centilea
como un sartego de xade,
magnífica de terror.)
O tripulante insone vai no leme
e non fai sombra o seu corpo de acrílico amarelo:
A noite fora un túnel no límite da estrela.
Saíramos do porto de Os…
O navío sulcaba branco, branco:
o seu apavorado resplendor
era irreal no tempo. As altas illas
pasaban entre a néboa. Pedra escura.
E a ave antropomorfa –a inmensa ave-
apousentábase no mastro,
os seus ollos tradeaban a negrura total
e o seu alento arrofiaba
os micro-circuitos da memória.
Un anxo alucinado ía guiando
a nosa singladura.
¡Cómo era leve no vento a nosa nave!
De Cantos caucanos (1985)
Anxo da noite, cazador no escuro
que vés flamíxero a me expulsar do souto:
o varal está listo, a andália posta,
o corazón afeito ao longo exilio.
O mundo que eu criei foi só de sombras,
soños foron os froitos, as vendimas,
só o amor brillou, brillou acaso
tamén o lar da pátria sempre aceso
que me mantén o sangue enaltecido.
Mais a palavra, si, foi sempre viva,
foi a espada e arado e cotovía,
lanza de señardá, ai meu amigo,
derrota e singradura. O artificio
é o que me leva agora a este desterro:
quero volver á simples moradia
que un día fixen no dintel do vento,
á terra de labor, xa feito cinza
para pular na saiva, e ter de novo
os paxaros na man…Ese outro tempo!
De Última fuxida a Harar (1992)
Hoxe amiga quero soñarte núa,
núa coma un cristal na escuridade.
É primavera en Noia, e a noite
será unha longa mina de diamantes.
Ando lonxe e senlleiro, triste e lonxe,
como unha besta acoitelada brúo
e arrepíanse os Andes o meu paso.
Camponesa de Cáqueza, ferida
quixera verte hoxe nos meus brazos
eivada como un anxo en rebeldía,
entón sería o meu amor a furna
da túa fronte aterecida e pálida.
E sería o meu nome a túa patria.
É primavera en Noia e ando lonxe
ermo na miña por diante da noite:
montañesa dos Andes con que gozo
apreto a túa man estraña e única.
De O tempo no espello (1982)
De A frauta i o garamelo (1959)
Vives no suave corazón da choiva,
desta salvaxe noiva que me aperta
na quentura das eiras amorosa.
A morriña das arbres no teu corpo
de delgados sorrisos,
no teu acordeón ferindo o vento.
Este ouriol senlleiro do teu froito,
de esmorecidas corredoiras lenes
durmindo no verdor en que foi nado.
Meu levián paxaro, compañeiro
das fiestras de tarde, das fiestras
de tódolos paxaros apagados.
Pola melancolía dos fieitos
escorre o teu cristal, e levo longas
verbas de choiva amiga polas arbres
De A frauta i o garamelo (1959)